Trwają prace nad publikacją (elektroniczną) Reginy Pazdur poświęconą łyżkarstwu na Łemkowszczyźnie.
Oddajmy głos autorce:
“Celem publikacji nie jest jedynie przybliżenie łyżkarstwa na Łemkowszczyźnie z akcentem na stronę materialną tego procesu. Spotkania i rozmowy z setkami osób, które odbyłam w ostatnich siedmiu latach w ramach pracy w Archiwum Nowicy-Przysłup i Archiwum Gminy Andrychów wpłynęły na mnie tak, że nie chcę mówić o jakimkolwiek rzemiośle nie koncentrując się przede wszystkich na osobach potrafiących dane czynności wykonywać. Ważne stały się dla mnie historie tych osób, ich narracje; to, co zapamiętali i to w jaki sposób mówią o przeszłości Łemkowszczyzny. Pamięć. Istotnym stało się dla mnie zaprezentowanie biogramów (chociażby szczątkowych) i przybliżenie sylwetek osób, które nadal potrafią wyrabiać drobne przedmioty z drewna metodami tradycyjnymi a także tych, którzy już odeszli a byli niegdyś biegli w swym fachu.
Praca nad publikacją możliwa jest dzięki stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z zakresu twórczości ludowej na rok 2023. Powstaje w oparciu o badania etnograficzne przeprowadzane głównie we wsiach uważanych za centrum łemkowskiego łyżkarstwa[1]: Nowicy (z przysiółkiem Przysłop[2]) Leszczynach, Kunkowej. Ale nie tylko – także w pobliskich wsiach Bielanka (ze względu na jednego z mieszkańców zajmującego się produkcją gontów) oraz Oderne (gdzie doprowadziły mnie rozmowy z rzemieślnikami przeprowadzone w trakcie badań). Badania w Nowicy prowadzę od 2016 r., terenem nowym były pozostałe miejscowości, w których badania przeprowadzę w 2023 r. Podczas pracy w terenie korzystam ze spójnego systemu metod opartych na tradycyjnej metodzie etnograficznej. Mam do dyspozycji liczne techniki zbierania danych zgrupowane w kategorie odsyłające do sfer podstawowych umiejętności: obserwacji, prowadzenia wywiadu i analizy danych zastanych. Stosuje obserwację uczestniczącą a także nieustrukturyzowane, otwarte, pogłębione wywiady oraz analizę źródłowych pierwotnych i wtórnych danych zastanych.
Książka powstanie również w oparciu o wyniki kwerend muzealnych i archiwalnych przeprowadzonych na przestrzeni lat 2017–2023 w: Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, Muzeum Etnograficznym w Krakowie, Muzeum Regionalnym PTTK w Gorlicach, Sądeckim Parku Etnograficznym, Pracowni Dokumentacji i Informacji Etnograficznej (Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego), Zagrodzie Maziarskiej w Łosiu (oddział Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach) i Archiwum Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. Szczególnie pomocne, zarówno przy tworzeniu biogramów nieżyjących łyżkarzy jak i przy opisie samej technicznej strony dawnego tradycyjnego łyżkarstwa, okazują się być archiwalne wywiady z osobami zajmującymi się obróbką drewna w Nowicy, Przyłopiu, Kunkowej, Leszczynach i Bielance. Były one przeprowadzone przez studentki i studentów, pod kierunkiem Romana Reinfussa, z nieistniejącej już dziś Katedry Etnografii i Etnologii Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie (dalej KEiE UMCS), przez okres 1,5 miesiąca w terminie od maja 1962 r. do lutego 1966 r[3]. Jedną z osób biorących udział w owych badaniach[4] była Halina Piasecka (Wilczyńska)[5], autorka niepublikowanej pracy magisterskiej z 1966 r. zatytułowanej „Produkcja przedmiotów drewnianych i handel nimi we wsiach łemkowskich powiatu gorlickiego”, wiele wnoszącej do powstającej publikacji[6]“.
Książka ukaże się końcem 2023 r.
[1] R. Reinfuss, Łemkowie. Opis etnograficzny, „Wierchy”, Rok czternasty, 1936, s. 16.
[2] Oficjalna nazwa przysiółka brzmi Przysłop. Za: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części, Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 października 2019 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części, część IV, s. 1712, https://www.gov.pl/web/mswia/wykaz-urzedowych-nazw-miejscowosci-i-ich-czesci.
[3] Materiały te nie są znane w Archiwum UMCSu w Lublinie. Finalnie, po długich poszukiwaniach, dotarłam w 2023 r. do pozostałych materiałów z owych badań; niestety do czasu wydania niniejszej publikacji, wciąż nie ustalono, w jaki sposób i na jakich warunkach mogłyby być mi udostępnione.
[4] Oprócz np. Marii Brylak (wówczas jeszcze nie Załuskiej) wybitnej etnografki, więcej: https://www.nagrodakolberg.pl/laureaci-maria_brylak_zaluska.
[5] Piasecka H., Produkcja przedmiotów drewnianych i handel nimi we wsiach łemkowskich powiatu gorlickiego, niepublikowana praca magisterska napisana pod kierunkiem profesora dr Romana Reinfussa, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej, Katedra Etnografii i Etnologii, Lublin 1966.
[6] Ze wzruszeniem i wdzięcznością wspominam również samo spotkanie z Haliną Piasecką-Wilczyńską, przez lata związaną z MBL w Sanoku, które doszło do skutku w 2023 r. dzięki innej etnografce z tej placówki Danucie Blin-Olbert.
